Tag Archives: Wikipedia

Creative Commons: sortzaile ororentzako tresna egokia

2010(e)ko apirilak 29 17:34 / / Txopi

Internet gero eta hedatua dagoen garai honetan, askok Creative Commons hitza entzunda izango dute, hainbat hitz berrirekin batera. Baina gutxiago izango dira Creative Commons delakoa zehatz-mehatz zer den dakitenak. Jarraian, lizentzia sorta hauek zer diren era praktikoan azaltzen saiatuko gara.

creative commons
Tyler Stefanich (CC BY 2.0)

Orain dela hamar bat urte, teknologia berriak erabiltzen zituzten gero eta sortzaile gehiagorentzat ohiko copyright lizentzia murriztaileek sormena mugatu eta eragozten zutela konturatu zen Lawrence Lessig izeneko abokatu estatubatuarra. Izan ere, gero eta musikari, marrazkilari, idazle eta sortzaile gehiagok ordenagailuak erabiltzen zituzten beren lanak sortzeko eta Interneti esker lan horiek inoiz ez bezala zabaldu, trukatu eta konbinatzen zituzten. Ohiko copyright lizentzia murriztaileak lan bakoitzaren egilea kontaktatu eta aurretiaz baimena lortzera behartzen du, baina praktikan gero eta sortzaile gehiago erabilera batzuk (edo guztiak) baimentzeko prest zeuden.

Hori dela eta, software librearen garatzaileek egiten zuten bezala, kultura alorreko gero eta sortzaile gehiago beraien lanei ohar desberdinak eransten hasi ziren: “Abesti honen egileak nahi duen orori bertsioak eta nahasketak egiteko baimena ematen dio”, “Argazki hau kopiatzeko baimena daukazu, erabilera komertzialerako ez den bitartean”, “Liburu honen itzulpenak egiteko baimena aurretiaz ematen da, jatorrizko egilea aipatzen den bitartean”, eta abar.

Software librearen alorrean ondo pentsatutako lizentzia batzuk zeuden (GPL, LGPL eta FDL, besteren artean) eta programatzaileen beharrak era egokian asetzen ziren. Kultura alorreko lanetan, berriz, ez zegoen irizpide komunik eta musikari, argazkilari, idazle eta marrazkilari bakoitzak bere lizentzia propioa asmatzen zuen. Zuzenbideko testuetan askotan gertatzen den bezala, batzuetan arazoak sortzen ziren, egileak esan nahi zuena eta hirugarren batek lana erabiltzerakoan ulertu zuena berdina ez zelako, lizentzia oharretan hutsuneak egoten zirelako eta abar.

Lawence Lessig abokatua

2001. urtean, Lawrence Lessig izeneko abokatu estatubatuar batek, gorde eta baimendu daitezkeen eskubideak era errazean eta argian gorde eta baimentzeko copyright lizentzia sorta bat idatzi zuen eta Internet bidez Ameriketako Estatu Batuetako ahalik eta sortzaile gehienei lizentzia hauek erabilgarri zeudela jakinarazteari ekin zion. Lizentziak abokatu batek idatziak izanik, sortzaileek gogokoago zuten lizentzia aukera zezaketen, etorkizunean arazo legalak izateko aukerak oso txikiak zirela jakinik.

Arrakasta bat-batekoa izan zen eta Creative Commons lizentziez gain, irabazi asmorik gabeko Creative Commons erakundea ere sortu zen, lizentziak munduko txoko guztietara moldatu eta zabaltzeko talde gero eta handiagoarekin. Gaur egun, Creative Commons lizentziak munduko hainbat legeriara eta hizkuntzara moldatu dira, baita Frantziar zein Espainiar estatuetako legedietara eta baita Aitorren hizkuntz zaharrera ere. Creative Commons lizentziak Gipuzkoako Foru Aldundiari esker euskaratu ziren orain dela urte batzuk.

Onarpena Euskal Herrian

Lizentziak euskaratu aurretik eta ondoren, zenbatezinak dira zorionez copyright murriztailea albo batera utzi eta oraingo garaiak eskatzen duen malgutasuna aprobetxatzen duten Euskal Herrian sortutako lanak. Wikipedia euskaraz webguneko testuak eta irudiak (BY-SA), MusikHerria diskoetxeko diskoak (BY-NC-SA), argazkiak.org webguneko argazkiak, Joakin Balentziaren azken liburua (BY-SA), Kerobia taldearen azken diskoa (BY-NC-SA) eta beste hainbat eta hainbat bideo, film labur, ipuin, artikulu, liburu, bertso, argazki, irudi, soinu, marrazki eta abarrek Creative Commons lizentzia bat dute.

Gero eta instituzio publiko, enpresa eta norbanako gehiagok, beraien lanetarako Creative Commons lizentzia desberdinak aukeratzen dituzte, komunitateari on eginez beren buruari ere mesede egiten diotela ulertu baitute. Oraindik askok kontrakoa pentsatu arren, software libreko euskal enpresek erakutsi duten bezala, sortutako kantu, liburu eta abarren kopiak egitea baimenduz etekin ekonomiko berdinak lortzen dira. Eta kasu batzutan mozkin handiagoak, norbere lana erakutsiz eta zabalduz beste batzuk baino arreta eta onarpen handiagoa lortzen baita hedabideetan eta sarean, eta horrek salmenta gehiago dakartza.

Aukera desberdinak

Esan bezala, Creative Commons ez da lizentzia bat, lizentzia sorta bat baizik eta Lessigi bururatu zitzaion modulu sistemari esker, edonorentzat erraza da gogokoen duen Creative Commons lizentzia aukeratzea. Lizentzia bakoitzak bi bertsio ditu: abokatuei zuzendutako testu legal eta aspergarri bat, eta edonork ulertzeko moduko testu labur-labur eta argi bat.

Lizentzia guztiek badute ezinbesteko baimen bat, lana kopiatzeko baimena alegia. Eta gero badira hauta daitezkeen lau baldintza edo betebehar. Lehen baldintza lanaren egiletza aitortu behar izatea da (BY laburdurarekin ere ezagutzen dena). Hau da, lana kopiatu edo lan eratorri bat egiten duenak, ezinbestez, egilea nor den aipatu behar du. Lana PDF formatuan dagoen liburu bat bada, segur aski baldintza hau betetzea oso erraza izango da, egilearen izena fitxategi barruan egongo baita. Baina lana argazki edo irudi bat bada eta egileak bere izena argazkian txertatu ez badu irudia ez zikintzeko, irudi horren kopia nonbaiten argitaratzen dugunean, jatorrizko egilearen izena aipatu beharko dugu irudiaren aldamenean edo beste era argi batean.

Jatorrizko lanaren lan eratorri bat egiten duena, lan berri horren egilea izango da, baina oinarri hartu duen lanaren egilea nor den aipatu beharko du falta gabe, bestela ez baititu egilearen eskubideak beteko eta, beraz, jabetza intelektualaren legedia hautsiko du, copyright arruntarekin gertatzen den bezala.

Bigarren baldintza lanaren erabilera komertziala egiteko debekua da (NC laburdurarekin ere ezagutzen dena). Hau da, lana kopiatu daiteke eta lan eratorriak egin daitezke, baina betiere, helburu komertzialekin ez bada. Erabilera komertziala dagoen ala ez erabakitzeko nolabaiteko diru trukerik dagoen ala ez begiratzen da, eta beraz, kopiak ezin saltzeaz gain, beste erabilera asko ere debekatzen ditu baldintza horrek: adibidez, publizitate bannerren bitartez lau ogerleko jasotzen dituen webgune batetan NC baldintza duten Creative Commons lizentziadun lanak ezin dira zabaldu.

Hirugarren baldintza lan eratorririk ez baimentzea da (ND laburdurarekin ere ezagutzen dena). Hau da, zuk argitaratutako lanaren bertsiorik, itzulpenik edo nahasketarik ezin da egin, zuk espresuki baimena eman ezean.

Eta laugarren baldintza, lana baimen berarekin partekatu beharra da (SA laburdurarekin ere ezagutzen dena). Hau da, lana kopiatuz gero edo lan eratorriren bat eginez gero, lan horrek ere zuk aukeratutako lizentzia berdina izan behar du. Baldintza hau birikoa dela esaten da, jartzen duen mugak, lan horretatik sortutako emaitzek ere Creative Commons lizentzia izango dutela ziurtatzen baitute. Baldintza hau erabili ezean, zure lana kopiatzen duen batek copyright murriztailearekin edo beste edozein lizentziarekin argitara dezake, betiere zure egiletza errespetatuz, baina zuk jatorrian emandako askatasunak kenduz. Baldintza horien konbinaketak eginez, hauek dira Creative Commons lizentziarik garrantzitsuenak: Aitortu (BY), Aitortu-Partekatu baimen beraren arabera (BY-SA), Aitortu-Lan eratorritik gabe (BY-ND), Aitortu-Ez merkataritzarako (BY-NC), Aitortu-Ez merkataritzarako-Partekatu baimen beraren arabera (BY-NC-SA) eta Aitortu-Ez merkataritzarako-Lan eratorritik gabe (BY-NC-ND).

Udako opor hauetan gustuko duzun argazkiren bat edo beste ateratzen baduzu eta nonbaiten argitaratuko badituzu, zergatik ez diezu Creative Commons lizentzia bat jartzen? Agian norbaitek bere blogean edo Wikipedian sartuko du… NC baldintza aukeratzen ez baduzu, zure argazkia GAUR8ko hurrengo zenbakian ager daiteke… Eta bertso bat idazten baduzu, zergatik ez Creative Commons lizentzia bat aukeratu betiko copyright murriztailearen ordez? Agian norbaitek zure bertsoa berea egin eta norbaitek argitaratuko du zure izena aipatuz… Edo musikari batek zure bertsoa abes dezake…

Blog bat ez duzu izango, ezta? Badakizu ezer jarri ezean zure blogean idazten duzun guztiak copyright murriztailea duela eta zurekin harremanetan jarri ondoren zure baimena jaso ezean zuk esandakoak ezin direla berrerabili? Anima zaitez zu ere euskal herritar gero eta gehiagok egiten duten bezala, eta ekiozu informazioaren gizartea eraikitzeari. Internet bitartez jasotzen dituzun eduki guztiekin, ekarpen batzuk egin baditzakezu, txikiak badira ere, zergatik ez egin? Aurrera eta erabili Creative Commons lizentziak!

Lan honen lizentzia: Creative Commons Aitortu-Partekatubaimen beraren arabera 3.0

Informazio gehiago:

Creative Commons

Argitaraketa: Artikulu hau GARA egunkariko GAUR8 larunbateko gehigarrirako prestatu nuen eta 2009ko abuztuaren 21ean argitaratu zen.

Erlaziodun artikuluak:

Creative Commons Zero (CC0)

/ Etiketatua: creative commons, gara, gaur8, jabetza intelektuala, kerobia, lawrence lessig, musikherria, wikipedia

Internet bizirik al dago?

2010(e)ko martxoak 19 19:08 / / Txopi

Zuzenean ezetz erantzun beharrean, jolastu gaitezen pixka bat ideia horrekin.

Irudi originala

Artikulu honen izenburuko galdera irakurrita, batek baino gehiagok ezezko borobila erantzungo du gehiegi pentsatu gabe. Ezetz erantzun aurretik, nik nahiago dut ideia horrekin pixka bat jolastea, ea bizidunen artean eta Interneten artean zer-nolako parekotasunak aurkitzen ditugun. Izan ere, uste baino askoz parekotasun gehiago daude.

Lehenik eta behin, bizirik egotea zer den adostu beharko genuke, baina hori ez da batere lan erraza, zientzialariek ere ez baitakite oraindik zehatz zein baldintza bete behar dituen sistema batek bizirik egoteko. Txakur bat bizirik dagoela konturatzea erraza da, baina munduan zehar aurki daitezkeen onddo eta bakterio batzuk bizitzaren mugetan daudela dirudi, kimikaren eta biologiaren arteko mugan. Ikerlariek, sistema horietako batzuk bizidunak bezala sailkatzen dituzte eta beste batzuk, berriz, ez. Edonola ere, irizpideak ez daude argi.

Ordenagailuetako birusekin berdina gerta daiteke, onddo, bakterio eta birus biologiko askok erakusten dituzten ezaugarri berdinak baitituzte: medioan zehar mugitzen dira, hazi egiten dira eta ugaldu ere egiten dira. Birus informatiko asko ezkutatu egiten dira, eraso egiten dute eta, ugalketa prozesuan beraien burua klonatu beharrean, semeek ezaugarri desberdinak izatea lortzen dute. Hala ere, inork ez du serio pentsatzen gizakiok artifizialki diseinatutako sistema hauek bizidunak bezala sailkatzerik dagoenik. Nanoteknologiari esker edo, gizakiok hazi eta ugaldu egiten diren birus biologikoak artifizialki diseinatzen hasiko bagina, bizidunak bezala sailkatuko al genituzke?

Bakterioak eta softwarea

Azken urteotan bat baino gehiago konturatu den bezala, bizidunen DNA kodearen eta programen iturri kodearen arteko parekotasunak ugariak dira. Munduko bakterio gehienek inguruko bakterioekin DNA zatitxoak trukatzen dituzte, seme-alaben bitartez eboluzioa gauzatu beharrean, beraien buruak etengabe eraldatuz. Era horretan, bakterioak medioaren eskakizun desberdinetara azkar molda daitezke, kode trukaketa edo DNA birkonbinatze delakoari esker funtzio berriak bereganatzen baitituzte. Programa informatikoen munduan berdin gertatzen da, batez ere software librearen esparruan. Programa liburutegiak deritzonak daude eta askotan programa batek beste baten liburutegi bat edo beste kopiatzen du, programa horrek dituen funtzio batzuk bereganatuz. Era horretan, software programak ere medioaren eskakizun desberdinetara azkar moldatzea lortzen dute.

Duela urte gutxi jakin denaren arabera, batzuetan bakterio desberdinak sinbiosia deritzon prozesu baten ondoren batu egin daitezke. Eta batuketaren emaitza bakterio berri eta konplexuago bat izaten da. Biologiaren mekanismo horrek, antza, lurrean bizitza egonkortzen eta zabaltzen lagundu zuen. Software munduan ere sinbiosia deitu genezakeena gertatzen da noizbehinka, programa desberdinak elkarrekin bateratzen direnean: adibidez sistema eragile bat (GNU/Linux) eta bulegotika programa bat (OpenOffice), garapen IDE bat (Eclipse) eta garapen framework bat (Struts), web zerbitzari bat (Apache) eta datu-base bat (PostgreSQL) edo aplikazio zerbitzari bat (Tomcat), eta abar.

Bakterioek askotan sortutako DNA kodea konpontzeko mekanismoak ere izaten dituzte eta berdin gertatzen da programekin: disko gogorreko akastun sektoreak markatzeko errutinak, parekotasun bit-ak, checksum-ak, OSI-ko garraio geruza eta abar.

Animaliek eta landareek denboran zehar eboluzioaren eta hautespen naturalaren ondorioz jasan dituzten gorabehera askok ere, ordenagailuetako eta Interneteko programetan baliokideak dituzte: Netscape azkarragoa dela baina Internet Explorer zabalduago dagoenez gailendu egin dela, COBOL ekosistema zehatz batzuetara bereiztu denez luzaroan bizirik irautea lortu duela, WordPerfect zaharkitua geratzen dela eta Wordek bere lekua kentzen diola, Google bilatzailea eta Wikipedia entziklopedia zerbitzu oso preziatuak ematen hasten direla eta nonahi erabiltzen direla…

Konplexutasun maila gora

Denborak aurrera egin ahala lurreko bizitzak maila sinpleenetik gero eta maila konplexuetarako bidea egin duen bezala, Internet bera eta Interneten aurki ditzakegun programa eta zerbitzuak ere gero eta konplexuagoak eta boteretsuagoak dira. Webguneen ekosistema oso anitza da eta ezinezkoa da etengabe berritzen eta eboluzionatzen ari diren atal guztiak jarraitzea.

Ikerketa batek erakutsi berri duenaren arabera, Google bezalako bilatzaileak, datu-base arruntek informazioa kudeatzeko duten era tradizionala alde batera utzi eta animalion memoriak informazioa sailkatzeko eta bilatzeko duen egiturara gerturatzen ari dira. Sistema eragileetako antibirusak, posta elektronikoko zerbitzari batzuen spam-aren aurkako sistemak (AMaViS) eta baita blog, wiki eta foro askotako spam-aren aurkako sistemak (SpamKarma) beraien kabuz ikasteko eta lana gero eta hobeto egiteko gai dira, bizidun askok duten immunologia sistema eraginkorraren antzera.

Internet beraren egitura eta funtzionamendua etengabeko eraldaketa geldo batean badago ere (IPv4-tik IPv6-ra pasatzea, domeinuetan munduko edozein hizki mota erabili ahal izatea), gaur egungo osagarriei begirada bat botatzen badiegu, Internetek landare-zelula baten antza izan dezakeela esan genezake. Internet zelularen fluxua, kode genetikoa izan beharrean, kode binarioa izango litzateke. Zelularen mugak TCP/IP protokoloak eta UDP protokoloak markatuko lukete, handik at Internet ezin baita heldu. Zelularen nukleoan DNS zerbitzua kokatuko genuke, bera gabe Internet ez baitzen ibiliko. Biltegiratze poltsak Internetek informazioa gordetzeko dituen webgune eta sistema guztiek osatuko lukete: Wikipedia, P2P sareak, eta abar. Ekoizpen zentroak berriz, ziberespazioan barreiatuta aurkitzen diren webgune, blog, wiki, foro eta abar guztiak izango lirateke.

Ikus daitekeenez, bizidun zelula sinple batek dauzkan osagarrietako gehienen parekoak ditu Internetek. Eta bere eboluzioa aurrera doa etengabe. Internet bizirik ote dago? Litekeena da ezetz, baina zientzialariek bizirik egotea zer demontre den argitu orduko agian erabiltzaileok Internet bizirik dagoela konturatuko gara egunen batetan. Edo agian ez!

Zelularen irudia SVG formatu irekian:

internet-zelula.svg (21 KB)

Argitaraketa: Artikulu hau GARA egunkariko GAUR8 larunbateko gehigarrirako prestatu nuen eta 2009ko irailaren 4an argitaratu zen.

/ Etiketatua: bakterioak, bilatzaileak, biologia, blogak, dna, dns, foroak, gara, gaur8, google, internet, p2p, protokoloak, softwarea, SVG, tcp/ip, wikiak, wikipedia, ziberespazioa

Wikipedia, entziklopedia librea

2009(e)ko abuztuak 1 11:36 / 3 iruzkin / Txopi

wikipediaren logoa
Irudi originala

Wikipedia Interneten dagoen entziklopedia ezaguna da. Berrehun hizkuntza baino gehiagotan dago (Wikipedia euskaraz barne) eta hizkuntza guztietako orrialdeak batuta, hamaika milioi baino gehiago dira. Bere edukiak doan ikustea ahalbidetzeaz gain, edonori parte hartzeko aukera ematen dio, baita izena eman beharrik gabe ere. Bere edukiek lizentzia libre bat dute eta beraz, copyright murriztailearekin ez bezala, edonork nahi dituen eduki guztiak kopia ditzake, eta baita hobetu ere. Proiektu honek, sorreratik, software librearen filosofia bere egin du eta, software librea bezala, Interneteko boluntario zenbatezinei esker bihurtu da munduko entziklopediarik handiena, erabiliena eta biziena. Bere arrakastaren seinale, munduko webgune guztietatik bederatzigarren bisitatuena da.

Berrehun hizkuntza baino gehiagotan dago eta hizkuntza guztietako orrialdeak batuta, hamaika milioi baino gehiago dira

Wikipedia, bere berezitasunak baditu ere, oinarrian beste entziklopedia bat da. Giza ezagutza biltzea helburu duen lan bati eska diezazkiokegun funtsezko ezaugarri guztiak ditu: edukiak zehatz eta argi azalduta daude, interes unibertsala dute, testuek objektibotasuna dute helburu (subjektibotasuna edo iritziak alde batera uzten dira), irudiak eraginkortasunaren arabera erabakitzen dira (ez estetikaren arabera), informazioak ez du interesa galtzen denbora aurrera doan heinean, eta abar.

Wikipedia, bere berezitasunak baditu ere, oinarrian beste entziklopedia bat da. Giza ezagutza biltzea helburu duen lan bati eska diezazkiokegun funtsezko ezaugarri guztiak ditu.

Garai bakoitzak berea

Gizakiak historian zehar informazioa bildu eta transmititzeko era desberdinak erabili ditu. Gure arbaso zaharrenek ez zuten idazkera erabiltzen ezagutzari jarraipena emateko, ahotsa baizik (kantuak, ipuinak, eta abar). Erdi aroan, compendium delakoak idazten ziren helburu horretarako eta batez ere hezkuntzan erabiltzen ziren. Ilustrazioarekin heldu zen lehenbiziko entziklopedia, Encyclopédie izenekoa.

Compendiumek egile bakarra izaten zuten arren (horrek dituen subjektibotasun eta luzera mugekin), egile askok hartu zuten parte lehen entziklopedia horren prestaketan: Diderot, D’Alembert, Voltaire, Montesquieu, Rousseau, Jaucourt eta beste hainbat. Compendiumekin alderatuta entziklopediek duten beste berezitasun bat ikasketarako material gisa baino, irakurlearen kontsultak asetzeko erabiltzen direla da.

XVII. mendeko frantziar Encyclopédie-ren ondoren, herri bakoitza bere hizkuntzan entziklopediak sortzen joan zen: Britannica entziklopedia ingelesa, Brokhaus alemaniarra, Espasa espainiarra, Auñamendi euskalduna, eta abar.

XVII. mendeko frantziar Encyclopédie haren ondoren, herri bakoitza bere hizkuntzan entziklopediak sortzen joan zen: Britannica entziklopedia ingelesa, Brokhaus alemaniarra, Espasa espainiarra, Auñamendi euskalduna, eta abar. Baita Larousse, Universalis, Hachette, Agora eta beste asko ere.

Lan hauek guztiek bi gauza zituzten komunean. Alde batetik, paperean inprimatzen ziren, inprentaren laguntza ezinbestekoari esker. Eta bestetik, edukiak aditu talde aukeratu batek bakarrik prestatzen zituen. Jakitun ilustratuek bakarrik parte har zezaketenez, nahiz eta garai haietan erlijioak gizartean pisu handia izan, arrazionaltasuna eta pentsamendu ilustratua zutabetzat zituzten entziklopediak sortzea lortu zuten.

Beltzek eta orangutanek antzekotasun harrigarriak eta ugariak dituzte. Filantropo batzuk arraza beltza arraza zuria bezain adimentsua dela frogatzen alferrik saiatu dira.

Hori, nola ez, lorpen handia da, baina bere alde ilunak ere badituela onartu beharra dago; adibidez, esklabotza garaiko entziklopedia batek (Pierre Larousse-ren Grand Dictionnaire Universel, 1874an argitaratua), “beltzek eta orangutanek antzekotasun harrigarriak eta ugariak” zituztela zioen eta “filantropo batzuk arraza beltza arraza zuria bezain adimentsua dela frogatzen alferrik saiatu dira”.

Gaur egun inprentak oraindik egon badauden arren, Internetek kontsulta tresna bezala duen potentziala ikusita ez da harritzekoa gero eta entziklopedia tradizional gehiago sarean ikusgai egotea. Jakina denez, Internetek inprentaren norabide bakarreko informazio fluxuaren muga gainditzen du. Internetek, informazioaren igortzailearen eta jasotzailearen arteko banaketa lausotu egiten du. Horregatik, askorentzat, Wikipedia bezalako ekimen bat sortzea, denbora kontua besterik ez zen.

Internetek, informazioaren igortzailearen eta jasotzailearen arteko banaketa lausotu egiten du. Horregatik, askorentzat, Wikipedia bezalako ekimen bat sortzea, denbora kontua besterik ez zen.

Wikipediaren berezitasunak

Esan bezala, Wikipediak entziklopedia tradizionalen funts berdinak ditu, baina ekimen berritzailea bihurtzen duten ezaugarriak ere baditu. Ohiko entziklopedistentzako akatsak eta wikipedistentzako abantailak diren desberdintasunen artean, bi dira nire ustez nabarmenenak. Alde batetik, Wikipedia guztiz proiektu irekia dela (edonork parte har dezake), eta bestetik, etengabeko eraikuntzan dagoela (eduki berriak argitaratzeko data berezirik ez dago, edukiak inoiz eteten ez den eboluzio prozesu baten barruan bait daude).

Ohiko entziklopedistentzako akatsak eta wikipedistentzako abantailak diren desberdintasunen artean, bi dira nire ustez nabarmenenak. Alde batetik, Wikipedia guztiz proiektu irekia dela, eta bestetik, etengabeko eraikuntzan dagoela.

Wikipedia, Internetera konexioa duen edonork erabil dezake, doakoa baita. Eta ez hori bakarrik, dauden edukiak zuzendu eta eduki berriak sor ditzake interesa eta gogoa duen edonork. Horretarako ez da ezer berezirik egin behar (webgunean izena ematea ere ez da beharrezkoa), ekarpen gehienak erregistratutako erabiltzaileek egiten badituzte ere. Beraz, inork ez dizu galdetzen ea zein gaitan zaren aditua eta, nahi duzun atalean idazteko baimena izateko, inork ez dizu eskatzen zure ezagutzak eta esperientzia frogatzeko. Erabiltzen den estrategia guztiz kontrakoa da.

Software librea garatzeko hainbeste erabiltzen den bazar metodologia izeneko filosofia jarraituz, jende guztiari dena egiteko baimena ematen zaio. Horrekin batera, autokudeaketa azaleratzeko tresnak ere jartzen dira: foroak, bozketak egiteko bitartekoak, artikulu bakoitzari atxikitako eztabaida atalak, erabiltzaileek elkarri oharrak uzteko erak…

Semafororik gabe eta trafikoz gainezka egon ohi diren Thailandiako bidegurutzetan gertatzen den bezala, kaosetik antolaketa sortzen da. Fenomeno horri emergentzia deitzen zaio eta nagusi den antolaketa hierarkikoaren antzik ez du. Helburu berdina lortu nahi duen jende multzo heterogeneoak, malgutasuna eta freskotasuna galdu gabe, gauzak aurrera ateratzen ditu. Sistema bere kaxa erregulatzen da. Wikipediako milaka erabiltzailek, arteari, zientziari eta historiari buruzko artikuluak garatu, adostu eta hobetzen dituzte. Artikulu zehatzak, objektiboak, erreferentziaz betetakoak, argiak eta atenporalak lortzeko arauak eta laguntza orriak sortzen dituzte, baita etengabe aldatzen ari diren edukiek gutxieneko irizpide batzuk betetzen dituztela kontrolatzeko mekanismoak ere (bibliotekariak, bot-ak eta abar).

Ohiko entziklopedisten kexuak

Paperezko entziklopediak egiten dituztenek nahiago dute den-dena neurtuta eta planifikatuta egotea, nahiz eta askoz eduki gutxiago eta askoz era motelagoan kudeatzeko gai izan. Ez dute gustuko gai batean aintzat hartutako aditua izan ez daitekeen batek artikulu bat sortu ahal izatea eta, ondoren, beste ezezagun askoren artean, informazio hori hobetu ahal izatea. Wikipedia ikuspegi kritiko batekin irakurri behar dela diote. Noski baietz, beste edozein testu bezala.

Benetan garrantzia duena ez da ekarpen bat nork egiten duen, ekarpena bera ona izatea baizik. Eduki egokienak argumentuekin defendatu behar dira, ez estatus edo curriculum batekin.

Entziklopedistek, Wikipediako artikuluek eztabaidarako duten atalean batzuetan sortzen diren borrokak gaitzesten dituzte, errealitatea konplexua izango ez balitz bezala, giza ezagutza jaiotzez gauza ordenatua izango balitz bezala, aditu batzuek entziklopedia bat sortzeko eztabaidatu beharrik izango ez balute bezala. Goizago ala beranduago, jende mota honek, guztiona den ezagutza, guztion artean eraiki behar dugula ulertu beharko du. Benetan garrantzia duena ez da ekarpen bat nork egiten duen, ekarpena bera ona izatea baizik. Eduki egokienak argumentuekin defendatu behar dira, ez estatus edo curriculum batekin.

Nire ustez, interes unibertsaleko entziklopedia batean, edonork egin dezake baliagarria den ekarpen bat. Hori egiteko aukera, ordea, Wikipediak bakarrik ematen du. Berdin dio ume ala agure izan, emakume ala gizon, ikasle ala langile, txiro ala aberats, zale ala aditu, beltz ala zuri. Berdin dio artikulua historiari, zinemari, matematikei, astronomiari ala manga marrazkiei buruzkoa den. Entziklopediarik onena ekarpen baliagarri gehien bereganatzeko gai dena da. Eta Wikipediaren auzolan ereduak, irekiena izateaz gain, Citizendiumek eta Interneteko beste entziklopedia batzuek dutena baino egokiagoa dela erakutsi du. Emaitzak ikusita, ez dago zalantzarik.

Nature aldizkari ezagunak, 2005eko abenduan argitaratu zuen ikerketa baten emaitzetan azaltzen zen bezala, ingelesezko Wikipediaren kalitatea ia Britainiar Entziklopediaren parekoa zen. Eta ordutik hona, Wikipediako edukiak asko hobetu dira.

Ohiko entziklopediak iragana dira. Wikipedian gaizki dagoen zerbait aurkitzen baduzu edo zerbait faltan botatzen baduzu, ez pentsa beste entziklopedia batera joanda aurrerapenik egingo dugunik. Saiatu zaitez zu zeu edukiak tanta bat hobetzen. Ez izan beldurrik, zu ere giza ezagutza biltzen laguntzeko gai baitzara; gainera, trukean, gizakiok orain arte sortu dugun entziklopediarik onena lortzen lagunduko duzu. Gogoratu Wikipediako edukiak libreak direla. Nireak bezain zureak. Guztionak.

Argitaraketa: Artikulu hau GARA egunkariko GAUR8 larunbateko gehigarrirako prestatu dut eta 2009ko martxoaren 20an argitaratu da.

Informazio gehiago:

Wikipedia euskaraz

/ Etiketatua: auñamendi, bazar metodologia, citizendium, emergentzia, ezagutza librea, gara, gaur8, wikipedia

Sare sozialen hedapena

2009(e)ko urtarrilak 7 23:04 / / Txopi

Aurten euskaldunok sare sozialak gogoz erabiltzen hasi gara
Irudi originala

Teknologiari dagokionez, bukatzear dagoen 2008. urte honetan, azken urteetan bezala, hamaika gauza gertatu dira. Alor guztietan izan dira aurrerapenak eta hobekuntzak, bai medikuntzari dagokionez, bai garraioei dagokionez, bai industriari dagokionez, bai hedabideei dagokionez, bai aisiari dagokionez, eta abar. Gure gizartean teknologiak gero eta pisu handiagoa du eta etengabe egiten diren hobekuntzak gure bizitzako hainbat eta hainbat arlotan islatzen dira.

Orokorrean, hala ere, esan dezakegu 2008an ez dela sorpresa handirik izan, aurretik zetozen joerek jarraipena izan bait dute. Energia berriztagarriekin lotutako produktuek adibidez gora egin dute: eguzki-panelak jarri dituzte Araban, haize-errotak Nafarroan, itxasoko olatuetatik energia ateratzen duten plantak Bizkaian, auto eta autobus ekologikoagoak Euskal Herri osoan, etab.

Aisialdia eta diseinua

Telefono mugikorren, MP3en eta antzeko gailuen kopurua ez da asko hasi 2008an, oso handia bait da jada, baina erabiltzen ditugun gailuetan eboluzioak aurrera egin du: SMS multimediak, bideo deiak, e-mailak, argazkiak, GPS geolokalizaioa, MP3 eta MP4 funtzionalitateak, iPod-ak, iPhoneak, eta abar. 2008. urtean zehar, euskaldunon poltsikoetan gero eta gailu boteretsuagoak heldu dira eta argi dago aisiarako gero eta zuzenduagoak daudela. Aisia aipatu dugunez, arlo honetan, PC-rako jokoez aparte, joko-makinak (Play Station (PSP), Xbox eta Wii, adibidez) inoiz baino etxe gehiagotara heldu direla ere esan beharra daukagu.

Ezaugarri estetikoei gero eta gehiago begiratzen diogu

Urte honetan izandako eraldaketak errepasatuz, ordenagailu eta antzeko gailu guzti hauetan aldaketa bi nabarmenduko nituzke: alde batetik, aisiarako joera; eta bestetik, funtzionalitateaz gain, diseinuak eta itxurak duen gero eta garrantzi handiagoa. Hau da, ordenagailu eramangarri bat edo telefono eramangarri bat erostera goazenean, dituen zaugarri teknikoez gain, ezaugarri estetikoei gero eta gehiago begiratzen diogula.

Autoen iragarkietan, esaterako, MP3 entzuteko aukera duela beste edozein ezaugarriren gainetik nabarmentzen dute batzutan. Edo Apple enpresako iPhone desiratuak duen estilismoa, eskaintzen dizkigun funtzionalitatearen eta prezioaren gainetik jartzen dugu. Aurretik zetorren joera hau etengabe indartzen joan da 2008. urtean eta baliteke datorren urtean teknologiaren modak jantzien modak adina indar izatea ia.

Sare sozialak

Euskal herritarren artean tendentziaren bat nabarmentzekotan, urte honetan Interneteko sare sozialek izan duten hedapena nabarmendu behar da

Baina euskal herritarren artean tendentziaren bat nabarmentzekotan, urte honetan Interneteko sare sozialek izan duten hedapena nabarmendu behar da. Webgune gehienak lehendik sortu baziren ere, aurten, erabilera inoiz baino gehiago hazi da. Euskal hiztunek, Web 2.0 aroan sailkatzen diren webgune erabilterraz piloa daukate eskura (blogak, wikiak, fotologak, etab.), baina webgune horietako batzuk erabiltzaileen arteko harremanei eta jardunari ematen diote garrantzirik handiena. Hala, sare sozial digitalak sustatzen dituzte.

Wikipedia adibidez, horren adibide bat izan daiteke. Izan ere, Interneten existitzen diren miloika wikietatik, horrek baitu komunitaterik handiena: erabiltzaileek edukiak sortu eta eguneratzen dituzte, baina beraien arteak koordunatuz, zirriborroak prestatuz, beharrak aztertuz, lehentasunak ezarriz, eztabaidak eginez, bozketak eginez, finantzaketa diru-iturriak bilatuz, erabiltzaileen artean mezuak bidaliz, eta abar. Askotariko parte-hartze mailak badaude ere, guztiok ezagutzen dugun Interneteko entziklopediak sare sozial gero eta handiago horri esker egiten du aurrera.

Zabaldu.com webguneak, adibidez, abatarrak dauzka (erabiltzaile bakoitzari esleitutako argazkia), eta albisteak euskaraz zabaltzeko webgune horren sare sozialeko partaideen elkarreragiteak karma kopurua igo edo jaitsi egiten du (horrek erabiltzaileak komunitatean duen onezpen-maila aldatzen du). Era horretan, komunitateak, hau da, erabiltzaile sareak, karmari esker, albisterik onenak aukeratzea lortzen du.

Gizakiok animali sozialak gara eta gure helburuak komunitate baten barruan garatzen ditugu

Ikus daitekeenez, webguneak gero eta errazagoak dira erabiltzen (gero eta ezagutza tekniko txikiagoarekin emaitza gero eta ikusgarriagoak lor daitezke), baina teknologia aurrera doa eta aurrerapenak ez dira hor gelditzen.

Aristotelek esan zuen bezala, “gizakiok animali sozialak gara eta gure helburuak komunitate baten barruan garatzen ditugu”. Agian horregatik, teknologiak aukera ematen digun heinean, Internet ere inoiz baino era sozialagoan erabili dugu aurten euskal herritarrok. Eta posibleena da joera hau 2009an ere oso indartsu jarraitzea.
Interneteko sare sozialei buruzko hausnarketa hauek egiteko, euskal herritarron artean puri-purian dauden beste webgune batzuk aipatzea ezinbestekoa da. tagzania.com, euskaltube.com, bildu.net, txioka.net, galdetu.com, argazkiak.org eta erabiltzaileen artean sare sozialak lantzea ahalbidetzen duten euskal webgunetaz ezezik, helburu nagusia sare soziala bera duten webguneez ere ari naiz. Eremu horretan sailkatu daitezke, facebook.com, myspace.com, tuenti.com, hi5.com, linkedin.com eta abar. LinkedIn webguneak, adibidez, norbere curriculum-a argitaratzeko aukera ematen du eta lagunen bidez era guztietako profesionalekin harremanetan jartzea ahalbidetzen du.

Sare honen helburua, beraz, ez da eduki baiogarririk edo interesgarririk sortzea; erabiltzaileen arteko harremana bera garatzea baizik. MySpace webgunean berriz, Euskal Herriko musika talde gehienak aurkituko ditugu, behin baino gehiagotan tresna horri esker lortzen bait dute kontzertuak lotzea.

Facebookeko euskal komunitatea

Gure lagunek Facebooken egiten dutenaren jarraipena egin dezakegu

Facebook webgunearen helburua azaltzea zaila da, helburu zehatzik ez duela edo mila helburu dituela esan bait daiteke. Aurten Facebookeko euskal komunitateak euskarara itzuli duen webgune honetan, jendeak bere izena eta nahi dituen datu pertsonalak igotzen ditu eta gero bertan dauden bere lagun eta ezagunak kontaktu bezala gehitzen ditu (bi aldeak ados egonez gero). Era horretan, erabiltzaile guztien arteko sare erraldoi bat sortzen da eta zure lagunekin hamaika modutan komunikatzeko aukera daukagu.

Mezuak bidaliz, konektatuta badago txat bitartez hitz eginez, bere horman idatziz, eta abar. Hori gutxi balitz, gure ezagunek Facebooken egiten dutenaren jarraipena egin dezakegu: argazki bat igotzen dutenean, beste norbaitek igotako argazki baten barruan gure laguna etiketatzen dutenean eta abar. Zure lagun baten urtebetetzea denean ere Facebook-ek ohartarazi egiten gaitu. Hala, gure kontaktu guztiekin harremanetan egoten laguntzen digu. Tuenti, Hi5, Facebook eta antzeko tresnen bitartez, ikasle garaiko lagunak eta lankide ohiak aurkitu daitezke, baita atzerrian dauden lagunekin harremana izan ere, Facebook bitartez zuk egiten duzuna eta beraiek egiten dutena nolabait jarrai baitaiteke tresna horiei esker.

Gai eta helburu zehatzei buruzko taldeak ere sor daitezke (irrati saio baten jarraitzaileak, gai batetan interesa dutenak…), bideoak eta estekak elkar trukatu, ekitaldi fisikoetarako gonbidapenak luzatu (manifestazio bat, euskararen aldeko ekitaldi bat…), eta beste gauza asko eta asko. Aurten, euskal herritarrok sare sozialak gogoz erabiltzen hasi gara eta horrela jarraituko dugula dirudi.

Hamabi hilabete barru ikusiko dugu aipatu ditugun teknologiaren tendentziek nola egin duten aurrera…

Irudia: Artikulu honetan agertzen den irudia Blender izeneko 3D tresna aske batekin prestatu dut. Zuk ere antzeko irudirik sortu nahi izanez gero, nik sortutako iturri-fitxategia berrerabil dezakezu:

sare sozialen mundua.tar.gz (900 KB)

Argitaraketa: Artikulu hau GARA egunkariko GAUR8 larunbateko gehigarrirako prestatu dut eta 2008ko abenduaren 27an argitaratu da.

/ Etiketatua: 3D, blender, energia berriztagarriak, facebook, internet, sare sozialak, web 2.0, wikipedia, zabaldu

Tag Archives: Wikipedia

Creative Commons: sortzaile ororentzako tresna egokia

Lawence Lessig abokatua

Onarpena Euskal Herrian

Aukera desberdinak

Internet bizirik al dago?

Bakterioak eta softwarea

Konplexutasun maila gora

Wikipedia, entziklopedia librea

Garai bakoitzak berea

Wikipediaren berezitasunak

Ohiko entziklopedisten kexuak

Sare sozialen hedapena

Aisialdia eta diseinua

Sare sozialak

Facebookeko euskal komunitatea

Azken iruzkinak

Azken bidalketak

Tag Archives: Wikipedia

Creative Commons: sortzaile ororentzako tresna egokia

Lawence Lessig abokatua

Onarpena Euskal Herrian

Aukera desberdinak

Internet bizirik al dago?

Bakterioak eta softwarea

Konplexutasun maila gora

Wikipedia, entziklopedia librea

Garai bakoitzak berea

Wikipediaren berezitasunak

Ohiko entziklopedisten kexuak

Sare sozialen hedapena

Aisialdia eta diseinua

Sare sozialak

Facebookeko euskal komunitatea

Azken iruzkinak

Azken bidalketak

Etiketak