• Ikusi makusi
  • Veo veo
  • I spy with my little eye
Ikusi makusi

This website is frozen and will not be updated more.
From now on the new information will be published at ikusimakusi.eus.

2015/12/31

Tag Archives: Musika

Bertsolaritza askea

2008(e)ko abenduak 16 1:24 / Iruzkin 1 / Txopi

Teknologia berrien eraginez, giza sorkuntzaren hainbat arlok azterketa eta eraldaketa baten premia dute (musikagintza, liburugintza, idatzizko prentsa, etab.), eta euskal bertsogintzaren inguruan ere hausnartu beharra daukagu. Gainbegiratu baten ondoren, harriduraz ikusi dut gure bertsogintza zaharra teknologia berrien ezaugarrietara moldatzeko oso prestatuta dagoela. Software askea, entziklopedia askea eta musika askea dauden bezala, bertso askea ere existitzen da. Ez hori bakarrik, existitzen den bertso bakarra askea dela esan daiteke. Bertsolaritza, beste musika mota batzuk ez bezala, etekin ekonomikoen gurpil zoroarengandik urrun mantendu da eta horrek, zorionez, bere jatorrizko izaera mantentzea ekarri du. Informazioaren digitalizazioaren eraginez sorkuntza intelektuala produktu izatetik berriz zerbitzu izatera itzultzen ari denean, bertsolaritzari onurak besterik ez dizkio ekartzen bere sustraietara fidel mantendu izanak.

bertsolaria
Unai Iturriaga bertso bat sortzen
Irudi originala: Mimentza (CC BY 2.0)

Bertsolaritza eta sukaldaritza

Bertsolaritzak eta sukaldaritzak antza daukate. Nik behintzat antzekotasun asko aurkitzen dizkiet. Sukaldariak prestatuaz bat eramaten du mahaira platera. Bertsolariak, berriz, sortuaz bat kantatzen du bertsoa. Sukaldariak jasotzen dituen eskaeren arabera egiten du lan (entsalada tropikal bi, babarrun plater bat eta risotto plater bat), eta baita bertsolariak ere (hiru bertso zortziko handian krisi ekonomikoari buruz). Sukaldariak egun bakoitzean eskura dituen osagarriak erabili behar ditu (gaurko arraina, legatza) eta baita bertsolariak ere (aurreko bertsolariak burusoil deitu eta nik Mikel Laboa ere burusoila zela erantzun). Hamaika parekotasun gehiago dituzte biek.

Nire poesia oso merkea da; herriaren ahotik hartu nuen debalde, eta debalde ematen diot herriaren belarriari

Baina bertsolaritzak badauka zerikusi asko ere zabalduen dagoen musikagintza motarekin: jendaurrean kantatzea, mikrofono eta bozgorailuak erabiltzea, etab. Baina badira desberdintasun nabarmenak ere. Musikari gehienek beraien kantuak grabatuta dituzten CDak kaleratzen dituzte eta ahalik eta kopia gehien saltzen saiatzen dira. Lehen ez zen horrela. Gabriel Arestik esan zuen bezala: “Nire poesia oso merkea da; herriaren ahotik hartu nuen debalde, eta debalde ematen diot herriaren belarriari”.

Gaur egungo musikariek ere kontzertuak eskaintzen dituzte; aldiz, beraien musikaren ustiapen eskubideak dituzten diskoetxeentzako, kontzertuak ematea disko gehiago saltzeko bidea besterik ez da. Diskoa argitaratzean, hau da, produktua kaleratzean, aurrera eramaten den publizitate kanpainaren atal bat gehiago besterik ez dira kontzertuak.

Musikariek ez bezala, sukaldariek ez dute beraien errezetak kopiatzeagatik kobratzen

Bertsolariak, berriz, jatorrizko musikariak bezala plazarik plaza ibiltzen dira beste bertsolariekin solasean, etengabe bertso berriak sortzen. Entzuleren batek bertso bat berarentzat gordetzen badu, bertsolaria poztu eta harrotu egingo da, sukaldariari bezeroren batek bere errezeta bat eskatzen dionean bezala. Norberak sortutakoa beste pertsona batek berea egitea baino gauza pozgarriagorik ez dago. Musikariek ez bezala, sukaldariek ez dute beraien errezetak kopiatzeagatik kobratzen. Alderantziz, beste sukaldari guztiekin nolabaiteko elkarrizketa bat jorratzen dute, errezeta berri bakoitzari buelta berri bat ematen saiatuz. Bertsolariek berdin egiten dute, azken finean, bertsogintza sormen elkarrizketa bat baita eta bertsoak jende guztiak gozatzeko egiten diren pintxoak baitira. Beraz, bertsolaritza askea da, sukaldaritza bezala.

Bertsoen egile eskubideak

Bertsoa aske jaiotzen da bertsolariaren ahotik eta aske izaten jarraitu behar du bertsolaritza itota hiltzerik nahi ez badugu. Izan ere, bestelako musikari askok egiten duten bezala bertsolariek ere egile eskubideak ustiatzen hasiko balira, arazo dezente sortuko lirateke. Bertsoetan erabiltzen diren doinu eta neurriak, beste bertso zaharragoetatik hartzen dira. Bertsolari bi kantuan hasi eta batek botatako ideiari hurrengoak bere ukitua ematen dio, ondokoaren ideiari buelta berri bat ematen saiatuz. Bertsolari batek aurreko bertsoaren erdia hartu eta hurrengoaren erdia egiten duela esan genezake.

Hori gutxi balitz, gai-jartzaileak ere badaude. Eta inork ez du ukatuko bertso-saio on bat lortzeko, bertsolariek lan ona egiteaz gain, gai-jartzailea fin ibiltzea ere ezinbestekoa dela. Gai-jartzaileak ez du erabakitzen bakarrik nork eta noiz abestuko duen, baizik eta jorratu beharreko gaiak, neurriak, bertso kopurua, bertsolariek landu beharreko pertsonaiak eta egoerak ere erabakitzen ditu, baita, batzuetan, erabili beharreko errimak ere. Bertsolari batek bertso bat sortzen duenean, daukan materialarekin (batez ere gai-jartzaileak emandako jarraibideekin eta aurreko bertsolariak esandakoarekin) bere sormen lana egiten du eta entzuleei harridura eta gozamena sortarazten saiatzen da.

Bertsoa bera botatzen duenaren ekarpena ukaezina da, baina bertso saio batetan parte hartzen duten beste osagarri guztiak ezin dira albo batera utzi. Egile eskubideen kudeaketak (bertsolaritzan gutxienez) zentzurik ez duela erakusteko azken adibide bat: bertso saioetan ez da arraroa bertso berdina biren artean edo taldeka sortzea, bertsolari bakoitzak bertsoaren lerro bat sortuz. Bertso saio bakoitzean gai-jartzaile eta bertsolari desberdinek parte hartzen dutela kontutan izanik, euskal bertsolaritza gaur egun, SGAE eta antzeko egile eskubideen elkarteentzat kudeatu ezinezko zerbait da. Kudeatua izatea merezi ez duen zerbait. Eta nire ustez behintzat, bertsolaritzaren mesederako, kudeaketaren gurpiletik urrun mantentzea komeni zaigun zerbait.

Teknologia berriak

Bertsolaritzak baditu bere txoko eta plazak Interneten ere: bertsoa.com, bertsozale.com, bertsoplaza.tv, botasarean.biz, gpuntua.com eta abar. Bertan informazio asko dago: bertsolarien datuak, txapelketen datuak, bertsoen datutegiak, klasikoen transkripzioak, foroak eta abar. Baina ez hori bakarrik. Bertsolaritzak zabaldua izateko duen grinari jarraiki, bertsoen audioak eta bideoak ere entzun eta ikus ditzakegu. Eta txapelketak ospatzen direnean, dagokion lekura gerturatzerik ez baduzu, zaude lasai, Internet bitartez bertso saioak zuzenean entzuteko aukera ere badago eta. Egia esateko, informazio erabilgarri asko dago, bertsozale gehienen nahiak betetzeko adina.

Bertsolaritzaren izaera aske hori sendotzeko, webgune hauek copyright murriztailea albo batera utzi eta lizentzia aske bat erabili beharko lukete

Baina web 2.0 delakoaren garaian gaudela kontutan izanda, pare bat gauza faltan botatzen ditut nik. Adibidez, grabatutako audio eta bideoak podcast formatuan eskaintzea. Oso aldaketa txikia da eta edukiak gehiago zabaltzea laguntzen du. Eta eduki gehiegi bilduz gero, webgune batetan informazio guztia eskaini beharrean, P2P sareak erabil daitezke, bertsozaleek edukiak zabaltzen lagun dezaten. Beste adibide bat, wiki baten bitartez bertsozaleoi bertsoen transkripzioak elkarlanean egiteko aukera ematea da. Ikus daitekeenez, lan dezente eta dotore eginda badago ere, web 2.0 delakoarekin, bertsolariak, bertso eskolak eta bertsozaleak bat egin dezakete bertsolaritza oraindik gehiago indartzeko.

Baina, batez ere, gauza bat botatzen dut faltan aipatutako webgune guzti hauetan: nire ustez, lehen azaltzen saiatu naizen bertsolaritzaren izaera aske hori sendotzeko, lau haizetara harro aldarrikatzeko, webgune hauek copyright murriztailea albo batera utzi eta lizentzia aske bat erabili beharko lukete. Adibidez Wikipediak erabiltzen duen GNU FDL lizentzia. Edo gero eta gehiagok erabiltzen duten Creative Commons Aitortu 3.0 lizentzia.

Erabaki hau bertsolaritzaren izaerarekin bat dator eta beste sektore batzurekin alderatuz, euskal bertsolaritza abantailadun egoeran dago. Ez dezagun aukera hau galdu, ia ezer ez bait dugu galtzeko (oso gauza gutxi aldatuko lirateke) eta dexente irabazteko (aukera berriak ireki eta bertsolaritzaren onurarako ekimen berritzaileak aurrera eramateko aukerak eman). Ea Bertsolari Elkartea gai hau aztertzen hasten den…

Argitaraketa: Artikulu hau GARA egunkariko GAUR8 larunbateko gehigarrirako prestatu dut eta 2008ko abenduaren 6an argitaratu da.

Informazio gehiago:

  • Norena da bertsoa?
  • Bertsoaren lizentziei jarriak

Beste hizkuntzak: castellano

/ Etiketatua: bertsolaritza, egile eskubideak, euskal herria, gara, gaur8, jabetza intelektuala, musika

Olentzeroren jatorria

2007(e)ko abenduak 23 22:30 / 3 iruzkin / Txopi

Aspaldi piztu dira Euskal Herriko hiri eta herri askotako kale eta dendetan gabonetako argiak, baina Santo Tomasak heldu arte ni ez naiz gabonetako giro berezi hori somatzen hasten. Eta urtero bezala, behin ospakizunak hasita denak jarraian datoz.

Urrengoa Olentzerorena izango da. Leku gehienetan abenduaren 24an erretzen dira ikazkin potoloaren panpinak eta biharamunean, 25ean, opariak etxean ditugula esnatzen gara (Jesusen jaiotzarekin batera). Baina Lekeition gauza guzti hauek egun bat goizago gertatzen dira (denak, Jesusen jaiotza ez ezik). Arrazoia? Ez dakit. Baina artikulu honetan kontatuko dudanaren ostean, inor harrituko ez delakoan nago.

Euskal ume guztiek ezagutzen dute Olentzero opari emaile egalariaren mitoa, baina nagusiok galdetu al diogu inoiz gure buruari nondik ote datorren ohitura hau? Kristautasunarekin etorritako beste pertsonaia opari emaileekin dituen antzekotasunak kasualitate hutsak al dira? Nire ustez ez, eta hari horri tiraka, orain ezagutzen dugun Olentzero pozgarriaren jatorriak, oso sustrai zaharrak dauzkala eta iraganean hain pozgarria ere izan ez zitekeela erakusten saiatuko naiz.

Olentzero
Irudi originala

Olentzeroren aztarnak

Adituen arabera, Olentzero (Olantzaro, Onenzaro, Orentzaro eta antzeko izenekin ere ezagutzen dena), neguko solstizioaren sinboloa da (neguko egunik motzena). Hortik letorke Olentzerok suarekin duen erlazio estua. Olentzeroren lana suarekin lotuta aurkitzen dugu beti: ikazkina ez bada, errementaria bezala aurkezten zaigu. Abestietan ere suarekiko erlazioa ikus daiteke: “olentzero begi gorri, fun, fun, fun”, “olentzero begi gorri”, “olentzero joan zaigu mendira lanera, intentzioarekin, ikatz egitera”. Eta bukatzeko, aipatu beharra dago, nola ez, gaur egun Euskal Herriko hainbat herrietan Olentzeroren itxurako panpina erretzeko ohitura.

Ahozko kulturaren bitartez heldu zaizkigun aztarnez aparte, badira idatzizko aztarnak ere, Olentzeroren jatorria Nafarroako iparraldean eta Gipuzkoako ekialdean kokatzen dutenak. XVII. mendean Martínez de Isasti lezotar historialariak, gabon-gauari “onenzaro” izena ematen zion. XX. mende hasieran Barandiaranek Oiartzun, Lesaka eta Arakil inguruetan panpin bat kalerik-kale eramaten zela idatzi zuen, eta Oiartzun, Bera, Pasaia, Andoain eta Elduaienen berriz mutiko bat mozorrotzen zela Olentzero izenarekin. 1922. urtean jaso zen idatziz lehen aldiz Olentzeroren erritua gaur egun ezagutzen dugun bezala. Oiartzuneko ohitura deskribatzen zen bertan. 1942. urtean Arrasateko gazteek Olentzeroren jaia nola ospatzen zuten jaso zen beste testu batetan. Handik aurrera, ospakizuna herriz-herri zabaltzen joan zela dirudi.

Herrietako lehen aztarnen mapa

Beraz, gaur egun ezagutzen dugun Olentzero oso zaharra ez dela dirudi (Lesakan edo handik gertu sortu zen orain dela mendu gutxi). Hala ere, Olentzerok suarekin duen erlazioa eta gure arbasoek neguko solstizioari (udakoari bezala) ematen zioten garrantzia aintzat hartuta, Olentzero pertsonaia aurretik zetozen ipuin, kondaira eta mitoetatik sortu zela susmatu dezakegu. Baina ez daukagu hori frogatzerik.

Kalikantzaroi

Hala ere, adituek euskal ohiturak Europako beste kulturetako ohitura zaharrekin erkatu dituzte eta antzekotasun interesgarri batzuk aurkitu dituzte. Adibidez, frogak daude Euskal Herrian Olentzero ez dela beti izan orain ezagutzen dugun pertsonaia lodikote pozgarria. Antzina, Olentzero alproja bat zen. Zurriolan, adibidez, Olentzero tximinietatik jaitsi, haurrak harrapatu eta zorro batean eramaten zituen. Kontua da, Europa osoan daudela landareei (egurrari) lotutako espirituak. Grezian adibidez, kalikantzaroi izeneko espiritu maltzurrak daude. Izan ere, kalikantzaroiak arumaniar kulturan agertzen dira. Arumaniarrak, Europako ekialdean sakabanaturik mantentzen den herrialde zahar bat da (Grezian, Albanian, Mazedonian, Bulgarian, Eslovenian, Kroazian, Bosnian, Serbian, Montenegron eta Errumanian).

Historiaurreko jatorria

Igaz kaleratutako liburu baten arabera, Olentzeroren jatorria gure urruneko historiaurrean dago kokatuta. Idazle honen arabera, Olentzeroren mitoa, Basajaunarena bezala, cromagnonak eta neandertalak elkarrekin (baina erlaziorik gabe eta elkarren beldurrez) bizi izan ziren historiaurreko garai luze horretan sortutakoa da.

Niri pertsonalki, Olentzerok neguko solstizioarekin duen erlazioa indartsuena iruditzen zait, baina nork daki zenbat osagai dituen gaur eguneko Olentzeroren mitoak. Bakoitzak atera ditzala bere kontuak…

Olentzeroren etorkizuna

Edozein kasutan, gure Olentzerok denboran zehar moldaketa dexente jasan dituela dirudien heinean, datozen urte eta mendeetan beste horrenbeste gertatzen jarraituko dela suposatu dezakegu. Nire ustez, Olentzeroren mitoak bizirik iraungo badu, nolabait, gure gizartearen izaera eta ikuspuntuetara moldatzen jarraitu beharko du. Hori berori egiten hari denaren seinale izan daiteke adibidez, urte batzutatik hona Agurainen Olentzerori atera zaion bikotea: Mari Domingi. Gabonetako abesti zahar baten protagonista den emakume hau, ezkonduko al zaigu laster gure ikazkile kutunenarekin? Urteen iragaiteak bakarrik emango digu galdera horren erantzuna ;-)

Informazio gehiago:

  • olentzero.info
  • gabonak.com
  • La légende d’Olentzero
  • papa noel o olentzero?
  • Denek ezagutzen dute Olentzero… baina nor da?
  • Al Olentzero todo el mundo lo conoce, pero… ¿quién es?
  • Nor zara zu, zer egin duzu Olentzerorekin?

Aldaketa (2007/12/26): Oier Araolazak idatzitako artikulura esteka gehitu dut.

Beste hizkuntzak: castellano

/ Etiketatua: gabonak, mitologia, musika, olentzero

Ezkontza baterako bertso bi

2007(e)ko urriak 21 0:46 / / Txopi

Pasa den asteburuan ezkontza batetan izan nintzen Eskoriatzan. Oiartzungo lagun batek eta biok bertso pare bat prestatu genituen eta jatetxean, ezkontza tarta moztu aurretik, bertso hauek bota genituen.

Gipuzkoako herritxo hartara bidean prestatu genituen. Korrika eta presaka. Badakit ez direla munduko bertsorik honenak, baina bikotearentzako opari bat bezala sortu genituen eta beraiei asko gustatu zitzaizkien.

Maritxuren doinuarekin abestu genituen jende guztiaren aurrean:

Mikel ta Carolina ditugu ezkontzen
beste bizi berri bat dutelako hasten
janaria bikaina musika ederra
errepika dezagun datorren urtean

Hemen bildu garenok oso pozik gaude
Eskoriatzako jende oso jatorra ere
Amerikan ta Asian baita ere Europan
maitasuna berdina da mundu osoan

Carolina kolonbiarra da eta gonbidatuen artean, arabar, bizkaitar eta gipuzkoarrez aparte baziren munduko leku askotatik etorritako lagunak: Kolonbia, Brasil, Uruguai, Andorra, Madril, Andaluzia, Irak, Hego Korea, Amerikar Estatu Batuak, Finlandia, Estonia, Erresuma Batua, Alemania eta Italia. Izan ere, senargaien eta gonbidatutako bikote askoren jatorri aniztasun hau izan zen bigarren bertsoan inspiratu gintuena…

Bertso hauek, webgune honetako beste eduki apalekin batera, mundu osoko jabetza publikoan utzi nahi ditut. Globalizazioaren garai gazi-gozo honetan munduari egiten diodan opari txiki bat.

/ Etiketatua: globalizazioa, jabetza publikoa, maitasuna, musika

Azken iruzkinak

  • gorkaazk(e)k Ideia baten jabe izan zaitezke? bidalketan
  • Txopi(e)k Ideia baten jabe izan zaitezke? bidalketan
  • @gorkaazk(e)k Ideia baten jabe izan zaitezke? bidalketan
  • Txopi(e)k Liburuaren etorkizuna bidalketan
  • Sare sozialen sukarra eta kontsumo gizartea | zuzeu.com(e)k Sare sozialen sukarra Donostian bidalketan

Azken bidalketak

  • ikusimakusi.net –> ikusimakusi.eus
  • Sare sozialen sukarra Sestaon
  • Irailetik aurrera Bimbo ogia Chilly deituko da
  • Sagardoaren dieta hemen da!
  • AZTI-Tecnaliak Doraemon-en surf taula hegalaria sortu du

Etiketak

aeb alderdi politikoak azkue fundazioa barakaldo batasuna bilbo blogak cc0 crabgrass creative commons cryptosms d3m donostia e-book eaj eduki libreak euskara gara gaur8 gnupg hitzaldia internet irudigintza izparringia jabetza intelektuala jabetza publikoa kriptografia kultura librea leioa meta musika p2p politika politika 2.0 psoe sare sozialak sgae software askea software librea SVG tailerra umorea upv/ehu web 2.0 wikipedia
© Copyright lizentzia: Bat ere ez! (jabetza publikoa)
Ostatzailea: Sindominio
Infinity itxura nork: DesignCoral / WordPress