Irudi originala: Krissyho (CC BY-ND 2.0)
Txikitan, nork ez du gurasoek ulertu gabe hitz egiteko anai-arrebekin edo lagunekin kode sekreturik asmatu? Gizakiak betidanik asmatu izan ditu ezkutuan komunikatzeko erak eta mezu horien trukaketa idatziz egiten hasi zenean, kriptografia jaio zen.
Kriptografia hitza grezieratik dator: kryptos, ezkutuan, graphos, idatzi. Izan ere, greziarrak izan ziren ezagutzen den lehen kriptografia metodoa asmatu zutenak. Egurrezko zilindro baten inguruan papirozko zinta bat kiribiltzen zuten eta zintaren gainean, zeharka, bidali beharreko testua idazten zuten. Mezuaren hartzaileak zinta diametro berdineko egur batean kiribildu behar zuen, bestela, testua irakurgaitza zelako. Kasu horretan, gako sekretua zilindroaren diametroa zen.
Julio Zesar enperadore erromatarrak ere bere izena daraman zifraketa sistema erabili zuen: komunikatu nahi dugun letra bakoitzeko, alfabetoan hurrengoaren hurrengoaren hurrengo dagoen letra idatzi. Adibidez, A esan nahi badugu, alfabetoan 3 toki harantzago dagoen hizkia idatzi behar dugu (kasu honetan, D hizkia). Beraz, norbaiti AGUR esateko DJXU idatzi beharko genuke. Adibide honetan gako sekretua 3 zenbakia da, eta mezuaren hartzaileak (edo beste norbaitek) mezua zifratzeko zenbat salto egin diren jakin ezean, lan gogorra izango luke testua ulertzeko.
Kalkulagailu bikainak diren aparailu elektronikoei esker, gaur egun telefono mugikorretan, bankuko kutxazainetan eta ordenagailuetan erabiltzen diren metodo kriptografikoak askoz konplexuagoak dira, baina finean, aurreko adibide bietan erabiltzen diren hizki-ordezkatze eta tokialdatzeak egiten dituzte.
Hala ere, bi multzotan banatu daitezke gaur egun existitzen diren metodo kriptografiko guztiak. Alde batetik gako pribatudun kriptografia daukagu, orain dela urte gutxira arte erabiltzen zen bakarra. Eta bestetik, gako publikodun kriptografia, ikusiko dugun bezala zifratzeko aurreko molde horiek ez duten abantaila batzuk dituena.
Aberri aliatuek ardatzeko aberrien komunikazio zifratuak ulertzea lortu izan ez balute, ez lukete alemaniar armada gelditzerik lortuko
Izan ere, lehen aipatutako Scytale eta Caesar metodo zaharrek mezuaren igortzaileak eta jasotzaileak gako sekretu bat aurretiaz adostea beharrezkoa dute (egurrezko zilindroaren diametroa, alfabetoan egin beharreko saltoaren luzera). Eta muga hori, egoera bat baino gehiagotan, arazo bihur daiteke.
Bigarren Mundu Gerrako espioien hamaika abentura imajinatu ditzakegu sor daitezkeen arazoen inguruan. Eta ez gara urrun ibiliko, askok ez badakite ere, kriptografiak gatazka horretan sekulako garrantzia izan baitzuen. Historialariek jakin dutenez, aberri aliatuek ardatzeko aberrien komunikazio zifratuak ulertzea lortu izan ez balute, ez lukete alemaniar armada gelditzerik lortuko.
Kriptografia modernoa
Matematikari batzuk, solazkideek aurretik gakoa adostu beharrik ez zuen kriptografia mota berri bat asmatu zuten
Baina utz ditzagun dramatismoak alde batera eta aztertu dezagun gako publikodun kriptografia, hau da, webgune batean erosketa bat egiten dugun bakoitzean gure ordenagailuak dendarekin komunikatzeko erabiltzen duen kriptografia modernoa. Orain dela hamarkada batzuk, gako pribatudun kriptografiaren mugaz jakitun zeuden matematikari batzuk, solaskideek aurretik gakoa adostu beharrik ez zuen kriptografia mota berri bat asmatzen saiatu ziren, baita lortu ere.
Horretarako, zenbaki lehenek dituzten ezaugarri batzuez baliatu ziren. 2, 3, 5, 7, 11, 13, eta abar zenbaki lehenak dira, bakarrik 1 zenbakiarekin eta beren buruarekin zatigarriak direlako. 4a adibidez ez da zenbaki lehena, 2arekin zatitu daitekeelako (2×2=4). 6a ere ez, 2arekin eta 3arekin zatitu daitekeelako (2×3=6). Zenbaki lehenen zerrenda amaigabea da. Zenbaki hauek duten berezitasun garrantzitsuena, aukeratzen dugun edozein zenbaki, zenbaki lehenen biderketaz lor daitekeela da. 132 adibidez ez da zenbaki lehena, baina zenbaki lehenen biderketaz lor daiteke (2x2x3x11=132). Kontua da, zenbaki batzuk emanda beraien biderketa egitea oso gauza erraza eta azkarra dela, baina edozein zenbaki emanda zenbaki lehenetan deskonposatzea ez dela, ez hain erraza, ez hain azkarra. Zenbat da 2x2x3x11? Ordenagailu batek ziztu bizian emango digu erantzuna. 132 zein zenbaki lehenetan deskonposatzen da? Hori kalkulatzeko denbora dexente beharko du. Zenbakia zenbat eta handiagoa izan, konbinazioak ikaragarri areagotzen dira eta ordenagailuak deskonposaketa egiteko behar duen denbora ere bai.
Massachusettseko Teknologia Institutuan lan egiten zuten hiru matematikarik, ezaugarri horretaz baliatu eta gako bezala oso handiak diren zenbaki lehen bi erabiltzen zituen metodo kriptografikoa asmatu zuten. Zenbaki bi horietatik bat publikoa da (hortik dator gako publikodun kriptografiaren izena) eta gure e-mail helbidea bezala edo telefono zenbakia bezala publikoki zabal dezakegu. Beste zenbakia berriz pribatua da eta guretzat gordetzen dugu, aurreko zifratze sistemetan ez bezala, inortxori eman beharrik ez dugularik.
Gakoak nahiko luzeak badira, unibertsoko atomo bakoitza kalkuluak egiten jarriko bagenitu ere, mendeak beharko lirateke deskonposaketa egiteko
Sistema honekin, norbaiti zifratutako mezu bat bidali nahi badiogu, berak ere bi zenbaki lehen izango ditu eta publikoa dena helaraziko digu. Trukatzen diren gakoak edo zenbakiak publikoak direnez, komunikazioa zelatatzen duen norbaitek guk nahi ez dugun informaziorik ezin izango du lortu. Beraz, GnuPG edo antzeko programa bat erabiliz, mezua gure gako pribatuarekin eta bere publikoarekin zifratuko dugu. Nola ez, emaitza guztiz ulertezina izango da, mezuko letra bakoitza eta zenbaki lehen biak biderkatzean ateratzen dena deskonposatzea matematikoki ezinezko lana baita.
Gakoak nahiko luzeak badira, unibertsoko atomo guztiak kalkuluak egiten jarriko bagenitu ere, mendeak beharko lirateke deskonposaketa egiteko. Barre egingo duzue, baina kasu honetan behintzat, luzera funtsezkoa dela aitortzea besterik ez dago… Bukatzeko, gure mezuaren hartzaileak, jasotakoa bere zenbaki pribatuagatik eta gure publikoagatik zatituko du eta magia bailitzan, mezu originala lortuko du. Eta hori guztia, solaskideek gako pribaturik adostu beharrik izan gabe. Agian ez dugu mekanismoa guztiz ulertuko baina gako pribatudun kriptografiaren aurrean hobekuntza bat dela behintzat argi ikus daiteke.
Telefonoetan, ordenagailuetan eta kutxazainetan kriptografia barra-barra erabiltzen dugu eta badirudi laster ateetan ere kriptografia erabiltzen hasiko garela
Gaur egun, RSA eta antzeko zifratze metodoak hamaika gauzatarako erabil daitezke: Interneten HTTPS bidez erosketak egiteko, mugikorretan GSM bidez hitz egiteko, gure bikote, familia eta lagunekin pribatutasunez hitz egiteko, enpresetako langileek eta ordezkaritzek beraien artean pribatutasunez komunikatu ahal izateko, Internet bidez errenta aitorpena egiteko, funtsezko eskubideak betetzen ez diren estatuetan disidenteek beraien artean eta kanpokoekin askatasunez hitz egiteko, terroristek edo droga trafikariek beraien artean hitz egiteko, argazki pedofiloak ezkutatzeko, eta abar luze bat.
Kriptografiarekin gauza txarrak egin daitezkeenez, munduko estatu batzuetan kriptografia “erasorako arma estrategikotzat” hartzen da eta bere erabilera legez murrizten da. Baina gaur egun, telefonoetan, ordenagailuetan eta kutxazainetan kriptografia barra-barra erabiltzen dugu eta badirudi laster ateetan ere kriptografia erabiltzen hasiko garela. Beraz, kriptografiari mugak jarri nahi izateak ez dauka inolako zentzurik.
Kriptografia alde suntsitzailerik ez duen teknologia boteretsu bakanetakoa da
Inoiz esaten den bezala, laban batekin pertsona bat hil daitekeenez, labanek dituzten beste erabilera on guztiei jaramonik egin gabe, labanak erabiltzea debekatzea bezala da. Esther Dysonek bere “Release 2.0″ liburuan azaltzen zuenez, “alde suntsitzailerik ez duen teknologia boteretsu bakanetakoa da kriptografia”. Beraz, kriptografia labanekin alderatu beharrean, zuzenagoa izango litzateke ezkutuekin alderatzea. Azken finean, kriptografiak egiten duen bakarra pertsonak babestea da, Erdi Aroko ezkutuek egiten zuten bezala.
Argitaraketa: Artikulu hau GARA egunkariko GAUR8 larunbateko gehigarrirako prestatu dut eta 2008ko azaroaren 22an argitaratu da.
Azken iruzkinak