Teknologia berriek hainbat eta hainbat abantaila ekarri dizkigute gure eguneroko bizitzara, baina baita arazo berri batzuk ere. Adibidez, gure eguneroko bizitzaren jardunean pribatutasuna gordetzea gero eta zailagoa da. Euskal Herriko gero eta kale gehiagotan bideo kamerek gure gorabeherak ikusi eta grabatzen dituzte. Garraio publikoa erabiltzeak hainbat kamerek gure mugimenduak gordetzea dakar eta bidai txartelen bitartez guri buruzko hainbat informazio erregistratu eta gordetzen da. Azkenaldian hainbat denda, kafetegi eta tabernatan ere kamerak instalatzen ari dira guk egiten dugun guztia grabatuz. Kamera horietako askok, gainera, Internet bidez zuzenean emititzen dute ikusten dutena, gure pribatutasuna urratuz. Kreditu txartela eta telefono mugikorra erabiltzen baditugu, gure gaineko jarraipena biderkatu egiten da; zer, non eta noiz erosten dugun grabatuta geratzen da eta noiz, non eta norekin hitz egiten dugun ere jakin daiteke.

Azken asteotan jakin dugun bezala, espainiar Estatuko gobernuak erabiltzen duen SITEL sistemari esker, nahiz eta telefonoz inori ez deitu, aparailua piztuta izateagatik bakarrik gu guztion kokapena jarrai dezakete. Kokapena hain zehaztasun osoz eta segundoz segundo jakinik, nora goazen eta norekin gauden jakin daiteke poltsikoan dugun salatari txiki horri esker. Eta ez pentsa epaile batek baimena eman behar duenik zure intimitatea horrela urratzeko, azken asteotan jakin denez, epaileek sistema hau existitzen zenik ere ez baitzekiten. Ipar Euskal Herrian ere egoera antzekoa da, Frantziar estatuak EVIDGE legea onetsi zuenetik, hamahiru urtetik gorako edozein biztanleren datu pribatuak (izena, abizenak, argazkiak, bideoak, lagun eta sendikoen izenak eta beraiekin dugun erlazioa, sexu joera eta abar) gorde ditzakeen datu base bat sortzen ari baitira. Zertarako? Kamerak, zelatatze sistemak eta gainontzeko guztiak sortzen omen diren berdinerako: “Gure segurtasuna babesteko”.

Beraz, mundu fisikoan zelatatuak izaten ari ez garen inolako bermerik ez dugu, ezta gutxiago ere. Gure eguneroko jardunak uzten duen arrastoa norbaitek gero aztertu eta gure aurka erabiliko ez ote duen bermerik ere ez dugu. Eta zer gertatzen da mundu fisikoa bezain erreala den mundu birtualean, ordenagailuetan eta Interneten? Tamalez, gutako gero eta gehiagoren eguneroko bizitza birtual horretan ere berme gutxi ditugu. Gero eta gutxiago. Baina zorionez, badago kontrolatu dezakegun eremu bat. Nahiz eta gutxi sustatzen diren, kriptografia eta esteganografia tresna oso interesgarriak eta erabilerrazak daude. Aipatuko ditudan tresnak software librearekin egindakoak dira, hau da, kaleko jendeak berak sortutako tresnak dira eta gure datuen eta komunikazioen pribatutasuna bermatzen dute. Batzuk jada egiten badugu ere, erabil ditzagun guztiok, gure pribatutasuna defendatzeak merezi du eta.

Azalduko ditudan software, webgune eta abarrak edonoren eskura daude eta ez dira erabiltzen zailak. Enpresak askok beraien datuak eta komunikazioak behar ez den inoren eskutan ez jausteko erabiltzen dituzte. ETAk ere hauetako batzuk erabiltzen dituela jakina da (GnuPG ziur eta agian TrueCrypt ere bai). Baita munduko aktibista ugarik eta kaleko gero eta jende gehiagok ere, gure datuen eta komunikazioen pribatutasuna mantentzeak ez baitu esan nahi ezer ezkutatzen ari garenik, baizik eta gure funtsezko eskubide bat erabiltzen ari garela besterik ez. Gogoratzen dut orain dela urte batzuk nire bikotearekin mezu zifratuak elkartrukatzen nituela Internet bidez. Gure kontuetan inortxo ere ez sartzeko eskubide osoa geneukan eta teknologia berriez baliatzen ginen gure eskubideak bermatzeko. Nire lagun batek baino gehiagok bere ordenagailuko disko gogorra zifratuta dauka eta guztiok egin behar genukeela uste dut. Zergatik ez?

Tresna baliagarriak

CryptoSMS.org webgunean izen bereko programa aske bat jaits dezakegu, gure telefono mugikorrarekin oso era seguruan zifratutako SMS mezuak bidaltzeko aukera ematen diguna. Java jasaten duten telefono guztiek programa hori erabil dezakete.

Ordenagailuen bitartez bidaltzen ditugun e-posta famatuak ere kriptografia erabiliz zifra ditzakegu. Horretarako, GnuPG programa askea erabil dezakegu, munduan ehunka mila pertsonak egiten duten bezala. Aurreko programan bezala, instalatu eta programaren instrukzioak jarraituz gure gako kriptografikoak sortu behar ditugu, eta gero, munduko inortxok ere bortxatuko ez duen eran lasai-lasai bidali eta jaso ahal izango ditugu e-postak. Izan ere, e-posta arruntak bidean doazela edonork irakur ditzakeen postalak bezalakoak dira eta zifratutako e-postak, berriz, gutun-azal apurtezin bat duten gutunak dira. GnuPG programa e-posta bezero ezagunenekin erabil daiteke oso era erosoan (Thunderbird, Evolution, Outlook eta abar), baita webmail bezero batzuekin ere (Squirrelmail, GMail eta abar.).

Guk bakarrik irakurtzea nahi dugun fitxategiak kudeatzen ditugunean, Wipe programa erabiltzea ere gomendagarria da. Izan ere, fitxategi bat ezabatzen dugunean, bere edukia ez da benetan disko gogorretik ezabatzen; ezabatua bezala markatzen da, besterik ez. Horregatik, ezabatu ondoren ere fitxategi batzuk berreskuratzeko aukera izaten da horretan berezitutako programak erabiliz. Beraz, zifraketa programekin fitxategiak zifratzen ditugunean, zifratu gabeko bertsioa Wipe bezalako tresnekin ezabatzea da gomendagarriena.

Transmititzeko zifratzen ditugun fitxategien bertsio ez zifratuak era berezian ezabatzen ibili beharrik ez izateko eta aldi berean gure disko gogorrean gordetzen dugun guztia gu ez garen beste inork irakurriko eta aldatuko ez duela bermatzeko, fitxategi sistema kriptografikoak erabil ditzakegu. Enpresetan aukera profesionalak erabiltzen dituzte (SolFS, CFS, ZFS eta abar), baina nik TrueCrypt programa askea gomendatzen dut, erabiltzeko oso erraza baita eta aukera asko ematen baititu. Programa hori erabiliz, fitxategi bat, karpeta bat edo disko gogorreko partizio oso bat zifra daiteke. USB giltzak eta disko gogorrak ere zifra daitezke eta, “bidaiari modua” erabiliz gero (TCExplorer bitartez), naiz eta USB giltza TrueCrypt instalatua ez duen ordenagailu batetan sartu, gure datu pribatuak era seguruan irakurtzen jarrai dezakegu.

Hori guztia gutxi balitz, TrueCrypt programak, zifratutako bolumen normalak sortzeaz gain, esteganografia delakoa erabiliz ezkutuko bolumenak ere sortzeko aukera ematen du; hau da, babes maila bikoitza lor daiteke. Sistema horrek StegoFS fitxategi sistemak eskaintzen dituen aukera berdintsuak ematen ditu, baina edozein erabiltzailek egiteko moduan. Zifratutako bolumen baten gainean (beste pasahitz batekin) ezkutuko bolumen bat sor dezakezu eta norbaitek (epaile batek, zure amak…) sartzeko pasahitza eskatuz gero, zifratutako zatira sartzeko pasahitza bakarrik eman diezaiokezu. Zati horrez gain ezkutuko beste maila bat dagoen ala ez jakitea ezinezkoa da eta, horrenbestez, zuk bakarrik jakin dezakezu bolumen ezkuturik dagoen ala ez eta zein pasahitz duen. Zure datuak pribatutasun osoz kudeatzeko aukera bikaina beraz.

Nabigatzeko tresnak

Internetera konektatzen den ordenagailu orori IP helbide bat ematen zaio, ordenagailu hori identifikatzen duen zenbaki bat, eta nabigatzen dugunean webgune askok datu hori gorde egiten dute. Google bilatzaileak adibidez, datu hori egiten dituzun bilaketekin batera gordetzen du eta IP helbideak zure kokapen geografikoa nahiko ondo zehazten duenez, informazio hori marketin enpresei saltzen die.

Hori onargarria ez dela uste dugunok, Scroogle.org webgunea erabiltzen dugu. Web orrialde horrek, nahi dituzun bilaketak bere bitartez egiteko aukera ematen du; hala, Googlek jasotzen duen IP helbidea Scroogle webgunearena da. Gainera, Scroogle berak ez du zure IP helbidea gordetzen. Hau da, Scroogle webguneak Google bilatzailean bilaketak era anonimoan egiteko aukera ematen dizu.

Bada zure pribatutasuna webgune guztietan batera bermatzea ahalbidetzen duen tresna bat ere. Tor programa askea da eta Interneteko paketeak bideratzeko orduan zure benetako IP helbidearen ordez beste batzuk agertzea lortzen du. Firefox nabigatzaile librean, adibidez, oso erraz instala eta erabil daiteke Tor, zuk ezer berezirik egin gabe era anonimoan Interneten nabigatzea ahalbidetuz.

Ikus daitekeenez, gure intimitatea gordetzeko era asko daude eta gehienak oso erabilerrazak dira; beraz, ez dago aitzakiarik tresna hauek ez erabiltzeko. Teknologia berriek gure pribatutasuna mugatu beharrean, egin dezagun gure pribatutasuna berma dezatela.

Argitaraketa: Artikulu hau GARA egunkariko GAUR8 larunbateko gehigarrirako prestatu nuen eta 2009ko azaroaren 27an argitaratu zen.

Erlaziodun artikuluak:

• Tresna teknopolitikoak
• Kriptografia

Gaur tresna teknopolitikoei buruz hitz egingo dut, hau da, helburu politikoak aurrera ateratzeko balio duten programa eta gailu teknologikoei buruz. Hori esatea eta ezer ez esatea ia berdina da, edozein tresnak balio baitezake helburu politikoentzako. Hala ere, badira gizarte mugimenduek beraien jardunean dezente erabili dituzten eta erabiltzen dituzten teknologia batzuk. Baita helburu politikoekin sortuak izan diren tresnak ere eta, batzuekin eta besteekin, errepaso txiki bat egin nahi dut.

Orain arte

Denboran atzera begiratzen baldin badugu, energia nuklearraren aurkako aktibista batek, Phil Zimmermann estatubatuarrak, 1990eko hamarkadaren hasieran sortutako PGP (Pretty Goog Privacy) programa nabarmentzen da. Informatikari gazte honek, jendeak ordenagailuen bitartez pribatutasunez hitz egitea ahalbidetu zuen, e-mailak eta fitxategiak matematikoki zifratzen zituen programa bat sortuz. PGP delakoak, gako publikodun kriptografia modernoa erabiltzen du eta teknologia hau hain da boteretsua, igortzailea edo jasotzailea ez den inortxok ezin dituela edukiak baimenik gabe eskuratu.

Gaur egun harrigarria iruditu badaiteke ere (edo ez), Ameriketako Estatu Batuetako gobernuak PGP programa “arma” bat bezala sailkatu zuen eta Zimmermannen aurka egin zuen. Baina Zimmermann ez zen kikildu eta adierazpen askatasuna eta komunikazioen pribatutasuna defendatzen jarraitu zuen. Arazo legalak izan zituen urte luzez eta espetxeratua izateko arriskuan ere egon zen. Baina, azkenean, garaile atera zen eta gaur egun gako publikodun kriptografia asko hedatu da. Kutxazain bat edo telefono mugikor bat erabiltzen dugunean adibidez, teknologia hau erabiltzen ari gara.

Batek baino gehiagok PGP programa entzuna izango du, ETAk erabiltzen baitu bait zuen. Hedabide korporatiboek, sortu zenetik, programa honen aurka eta kriptografiaren aurka hitz egin dute behin eta berriz, teknologia hau merkataritza elektronikoaren zutabea dela ahazten bazaie ere. Enpresa multinazional batek PGPren garapena egiten zuen enpresa erosi zuenean, Zimmermannek enpresa utzi eta software librearen aldeko apustua egin zuen, gaur egun jende gehienak GnuPG zifratze programa librea erabiltzen duelarik. Orain dela hamarkada batzuk, gizarte mugimenduak, Internet bera gorpuztu aurretik ere, BBSak eta Newsgroup taldeak erabiltzen hasi ziren beraien barne koordinaziorako.

Geroztik hona, zenbatezinak bihurtu dira posta elektronikoa eta posta zerrendak erabiltzen dituzten gizarte mugimenduak: talde ekologistak, genero berdintasunaren aldeko taldeak, altermundializazioaren aldeko taldeak, elkarteak, sindikatuak, gaztetxeak, kapitalismoaren aurkako taldeak, anarkistak, eta abar luze bat.

Gehienek Mailman izena duen posta zerrenda kudeatzailea erabiltzen dute. Batzuek, posta zerrenda zifratuak erabiltzen dituzte (adibidez Sympa programaren bitartez). Guztiak software librea dira, edonork Internetetik jaitsi eta askatasun osoz erabil ditzakeelarik.

Txatak ere tradizio nahiko du gizarte mugimendu bat baino gehiagotan, posta elektronikoak ez bezala, presentziazko asanbladetan bezala era zuzenean hitz egiteko aukera ematen baitu txat bidezko komunikazioak. Indymedia Euskal Herriak adibidez, bere sorreratik IRC txat kanal bat dauka.

Euskal Irrati libre bat baino gehiagotan ere (Tas-Tas, Arraio, etab.) txat bidezko komunikazioa erabiltzen dute noizbehinka. Ez hori bakarrik, irrati libre gehienek, uhin hertziarrak erabiltzeaz gain Internet bitartez ere (streaming teknika erabiliz) beraien saioak mundu osora zabaltzen dituzte: Koska, Irola, Hala bedi, Garraxi, Txapa, Txolarre, Gure irratia, Zintzilik, etab. Horretarako, Icecast bezalako streaming zerbitzari libreak erabiltzen dituzte.

Aipatutako Indymedia proiektua, aitzindari izan zen gizarte mugimenduen ahotsa indartzeko teknologia berrien aldeko apustu berritzailea egin zuenean. 1999. urtean, Seattlen, Mundu Merkataritzaren Erakundearen aurkako protestak ikustarazteko, hedabide independenteen lehen gunea sortu zen eta ordutik hona, 200 gune sortu dira mundu osoan zehar. Webgune hauek albisteak era kronologikoan erakusten zituzten, gaur egun hain ezagunak bihurtu diren blogak sustatuz. Indymedia Euskal Herriak, adibidez, MIR software librea erabiltzen du, baina gizarte mugimenduetan ohikoak dira blogak sortzeko beste programa batzuk ere: WordPress, Drupal, Joomla!, etab.

Ikus daitekeenez, tresna teknopolitiko asko dago, baina gehienek erabilera bat baino gehiago izan dezakete. Ez da horrela NetStrike edo Internet bidezko manifestazioak burutzeko erabil daitezkeen softwareen kasuan.

Oso mota desberdinetako programatxo hauek, sarearen bitartez protesta bat egiteko aukera ematen dute, jende andanak aukeratutako webgune edo webguneak gainez egitea lortuz. Manifestazio fisikoek leku publikoak (kaleak) hartzen dituzten bezala, manifestazio birtualek webgune publikoak hartzen dituzte. Protesta modu hau Italian hasi zen lehenengoz baina Euskal Herrian ere izan da NetStrike bat baino gehiago.

Gaur egun

Azken urteotan teknologiaren bitartez politika egiteko erabili diren teknologia batzuk errepasatu ditugu. Gaur egun, BBS eta Newsgroup taldeak kenduta, aipatutako tresna horiek guztiak oraindik ere erabili egiten dira. Guztiak. Baina, hala ere, denborak aurrera egin ahala, joerak aldatzen joan dira eta tresna batzuk gutxiago erabiltzen diren bitartean, beste batzuk gero eta gehiago erabiltzen dira.

Gaur egun, jarduera politikoan (bai gizarte mugimenduenean eta baita alderdi politikoenean ere), Web 2.0 izenarekin ezagutzen diren webguneak asko erabiltzen dira: blogak, wikiak, albiste, argazki eta bideo partekatzaileak, etab. Webgune sozialak deitzen direnak, inoiz baino zabalduago daude gaur egun eta datozen urteotan ere joera mantenduko dela dirudi.

Software librea den Crabgrass bidezko sare sozial politiko bat ere badago, baina badirudi webgune sozialek biltzen dituzten komunitateetan, gai politikoen inguruan talde zehaztuak egon beharrean, proposatzen diren ekimen desberdinen inguruan, gero eta gehiago, bildu eta koordinatzen diren jende multzo heterogeneoak daudela.

Atzean enpresak dituzten Facebook, Twitter eta antzeko sare sozial jeneraletan, ohikoa da jendeak bere lagun eta ezagunei oso gai desberdinen inguruko proposamenak egitea, eta, ondoren, ekimen baten inguruan jendea biltzea eta lanean hastea ere. Hitzaldi bat, manifestazio bat, truke azoka bat edo beste edozer gauza izan daiteke.

Ezaguna da adibidez, iaz, munduan zehar barreiaturik dauden kolonbiarrek, Facebooki esker munduko ehun hiri baino gehiagotan antolatu zituzten manifestazio bateratuak. Ezagunak dira baita ere, 2004. urtean, Madrileko “Martxoaren 13a” delakoaren ondoren, madrildarrek telefono mugikorren bitartez antolatu zituzten protestak. Azken finean, telefono mugikorretako agendan gordetzen ditugun lagun eta ezagunen kontaktuek, sare sozial bat eratzen dute…

Etorkizuna

Etorkizunean zehatz-mehatz zer gertatuko den asmatzea ezinezkoa da, baina egungo joerak ikusita, badirudi gaika banatzen diren posta zerrendetako eta webgunetako komunitateak bigarren maila batetan geratzen joango direla eta politika kontuak sare sozial heterogeneoetan gero eta gehiago jorratuko direla, beste gai askorekin batera: aisia, kultura, hezkuntza, etab.

Horren adibide dira azken aste eta hilabeteetan Internet bitartez burutzen ari diren gero eta sinadura bilketa ugariagoak (SoftwareLibreaNahiDugu.org, PuntuEus.org) edo XMailer software librearen bitartez europar parlamentariei bidali berri zaizkien miloi erdi e-mailak. Ekimen hauek guztiak sare sozial jeneralak erabili dituzte aditzera emateko.

Horri, aktibista batzuek telefono mugikorrentzako sortu duten CryptoSMS programa librea (SMS bitartez informazio zifratua bidaltzeko tresna bat da) gehitzen baldin badiogu, teknologiaren erabilera politikoa gero eta erabilerrazagoa izango dela eta gero eta zabalduagoa egongo dela ere ondoriozta daiteke.

Beraz, argi dago sare sozialen bitartez gauzatzen diren bat-bateko ekimen politikoak gero eta ugariagoak direla. Etorkizunean ekimen teknopolitikoak are ugariagoak izango direla dirudi.

Argitaraketa: Artikulu hau GARA egunkariko GAUR8 larunbateko gehigarrirako prestatu nuen eta 2009ko maiatzaren 8an argitaratu zen.

Zuzenketa (2010/04/14):  Artikulu honetan dioenaren arabera ETAk jada ez du PGP erabiltzen, baizik eta TrueCrypt.